του Sam Gandy
Το σκοτάδι μας κάνει καλό• είναι ένας σύμμαχος που μας θεραπεύει. Είναι κάτι που πρέπει να αγκαλιάσουμε κι όχι να φοβηθούμε. Από τους Παλαιολιθικούς καιρούς, μέχρι πρόσφατα, οι μόνες πηγές φωτός τη νύχτα ήταν η αστροφεγγιά, το σεληνιακό φως και η φωτιά. Η ζωή σε αυτόν τον πλανήτη εξελίχθηκε και τρεισήμισι δισεκατομμύρια χρόνια με ένα κανονικό πρόγραμμα εναλλαγής της νύχτας και της μέρας. Τώρα είμαστε υποκείμενοι στον ηλεκτρικό φωτισμό βαθιά μέσα στη νύχτα. Αυτό αποτελεί μια μεγάλη ανισορροπία για τον κύκλο του ύπνου έτσι όπως έχει εξελιχθεί στον εγκέφαλό μας. Τούτη η φωτορύπανση έχει ένα υψηλά επιβλαβή αποτέλεσμα στου κιρκαδιανούς ρυθμούς, λόγω της καταστολής της νυχτερινής παραγωγής μελατονίνης, η έκκριση της οποίας υποδαυλίζεται από το σκοτάδι. Πολλοί ίσως να μη θεωρούν το φως ως ρυπαντικό, ή το να έχει τη δυνατότητα να καταστρέφει καθώς είναι το λιγότερο απτό συγκριτικά με άλλους περιβαλλοντικούς ρύπους. Αλλά το πλεόνασμα φωτός, στο λάθος μέρος και στο λάθος χρόνο θα πρέπει να θεωρεί ως μέγιστος ρύπος που απειλεί την υγεία και την ευεξία. Αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό δοθείσης ότι είναι καλά γνωστό ότι η παραγωγή της μελατονίνης μειώνεται με τη γήρας, και συνδέεται με έναν συνεχώς αυξανόμενο κατάλογο ψυχοσωματικών λειτουργιών πέρα από το ότι μας κάνει να νυστάζουμε όταν πέφτει το σκοτάδι. Ξοδεύουμε περίπου το εν τρίτο της ζωής μας κοιμώμενοι, κι άρα μακροπρόθεσμα, αυτή η αρνητική έκθεση στο φως και η καταστολή της μελατονίνης με την οποία συνεπάγεται, σωρευτικά επιδρά στην υγεία μας και στην ποιότητα της ζωής μας κατά σημαντικό τρόπο. Οι διακλαδώσεις στην υγεία μας που προκύπτουν από τον διαταραγμένο ύπνο είναι άμεσα συνδεδεμένες με την καταστολή της μελατονίνης. Η μελατονίνη είναι μια ενδογενής νευρο-ορμόνη που εκκρίνεται από την επίφυση στον εγκέφαλο. Είναι ένα πολύ σημαντικό αντιοξειδωτικό που προστατεύει τα κύτταρα και ιδίως τους νευρώνες. Επίσης επηρεάζει τη διόρθωση του DNA, καθώς αλληλοεπιδρά με γενετικά ένζυμα κατά έναν ζωτικό τρόπο. Λειτουργεί ως προφυλακτήρας έναντι των ζημιών του DNA, των κυτταρικών μεταλλάξεων και του καρκίνου. Η καταστολή της μελατονίνης έχει επίσης συνδεθεί με το χρόνιο άγχος, το ασθενές ανοσοποιητικό σύστημα και άλλες ασθένειες. Παίζει ρόλο στο μεταβολισμό της γλυκόζης και η καταστολή της έχει συνδεθεί με τον τύπο-2 του διαβήτη. Τα αρνητικά αποτελέσματα του διαταραγμένου ύπνου που προκύπτει από τη μείωση της μελατονίνης είναι σοβαρά• έχουν συνδεθεί με την κατάθλιψη, τα τροχαία ατυχήματα, τις μαθησιακές αδυναμίες και τον αυξανόμενο κίνδυνο καρδιαγγειακών παθήσεων, τον διαβήτη και μια γενικότερη αύξηση της θνητότητας. Η μελατονίνη έχει και νευροπροστατευτικές ιδιότητες και μπορεί να διατηρεί και να ενισχύει τα επίπεδα της νευρογένεσης. Η μελατονίνη έχει ανακαλυφθεί ότι αυξάνει τον κυτταρικό πολλαπλασιασμό στον ιππόκαμπο των γηραιών ποντικιών. Αντιθέτως, φυσιολογικά η μελατονίνη μειώνεται δραστικά κατά τη γήρανση σε όλα τα θηλαστικά. Έχει επίσης ανακαλυφθεί ότι η ορμόνη αυτή επιβοηθεί την επιβίωση των νέων νευρώνων, ενισχύει τη δενδριτογένεση και οδηγεί σε μια πιο πολύπλοκη πλέξη των δενδριτικών μορφωμάτων στον εγκέφαλο. Η διαμορφωτική επίδραση της μελατονίνης στη νευρογένεση θα μπορούσε να έχει σημαντικές συνέπειες σχετικά με την κατανόηση της γήρανσης του εγκεφάλου και των νευροψυχιατρικών ασθενειών μέσω της διόρθωσης των χαμένων δενδριτών και των συνάψεων, επομένως η διερεύνηση της καταστολής και της διατροφικής συμπλήρωσης αξίζουν να εκτιμηθούν δεόντως καθώς γερνάμε. Τα νευρογενή αποτελέσματα της μελατονίνης μπορεί να είναι σε υψηλά επίπεδα στους νεαρούς οργανισμούς όταν οι εγκέφαλοι ακόμη αναπτύσσονται, κι άρα είναι σημαντικό τα παιδιά να μην εκτίθενται σε υπολογιστές, τηλεοράσεις ή smartphones μετά τη δύση του ηλίου, καθώς η υψηλή ποιότητα του ύπνου είναι τεράστιας σημασίας για την ανάπτυξη του εγκεφάλου. Τα στοιχεία για την σημαντικότητα του ποιοτικού ύπνου για την υγεία μας κατακλύζουν. Ο καλός ύπνος μπορεί να μειώσει το στρες, να μειώσει τον κίνδυνο για πολλές ασθένειες, και να βελτιώσει την εγκεφαλική λειτουργία. Τελευταίες έρευνες έδειξαν ότι ο ύπνος παίζει ρόλο στην αποτοξίνωση του εγκεφάλου, καθώς οι νευρώνες, στη διάρκεια του ύπνου, συρρικνώνονται για να αποβάλλουν τοξίνες, και υπάρχει επίσης αυξημένη παραγωγή μυελίνης, που προστατεύει το νευρωνικό κύκλωμα του εγκεφάλου. Το μη-διακεκομμένο σκοτάδι κατά τη διάρκεια του ύπνο είναι ζωτικό. Η υψηλή ποιότητα ύπνου είναι τόσο σημαντική που αν διαταραχθεί από την έκθεση στο φως μπορεί, σε μεγάλο βαθμό, να αντισταθμίσει τα οφέλη της καλής διατροφής και της συχνής άσκησης. Μπορεί να κατηγορείς τον εαυτό σου για την κακή συνήθεια να μην κοιμάσαι καλά κι επαρκώς. Η σωματική άσκηση, η διατροφή, η χρήση αντιοξειδωτικών και η έλλειψη του στρες είναι σημαντικοί παράγοντες που συνεισφέρουν στην ποιότητα του ύπνου. Ωστόσο, η σημαντικότητα της μελατονίνης στο νυχτερινό ύπνο δεν μπορεί να ειπωθεί αρκετά, ακόμη κι αν όλοι οι άλλοι παράμετροι είναι θετικοί σε σχέση με τον ύπνο, λίγο μόλις φως στην λάθος ώρα και στο λάθος μέρος μπορεί να έχει αρνητική επίδραση στη σύνολη ευεξία. Η έκθεση στο φως κατά τη διάρκεια της ημέρας έχει πολλά οφέλη. Στα βόρεια και τα νότια μήκη του κόσμου όπου η διάρκεια της ημέρας μειώνεται κατά τους χειμερινούς μήνες, παρατηρούνται κρούσματα Εποχιακής Κατάθλιψης. Η έκθεση στο λαμπρό φως του πρωινού ήλιου έχει αντικαταθλιπτική επίδραση καθώς παράγει νωρίτερα τη νυχτερινή δόση μελατονίνης στον οργανισμό, άρα η χρόνος της έκθεσης στον ήλιο είναι σημαντικός. Τα οφέλη από την έκθεση στον ήλιο, την κατάλληλη ώρα και για το κατάλληλο διάστημα, είναι γνωστά. Μόλις δέκα λεπτά λιακάδας επί του προσώπου κάθε μέρα είναι ό,τι ακριβώς χρειαζόμαστε για την υγεία μας. Έχει αποδειχθεί ότι ο διαλογισμός και η γιόγκα αυξάνουν τα επίπεδα μελατονίνης. Εξωγενή συμπληρώματα μελατονίνης πωλούνται πλέον στα φαρμακεία ενώ τροφές όπως τα φρούτα, οι ξηροί καρποί και τα δημητριακά είναι ακόμη καλύτερες πηγές της. Το σκοτάδι από μόνο του όμως είναι το κλειδί της υπόθεσης. Πέρα από το ότι είναι ένα σημαντικό πνευματικό εργαλείο, το μακροπρόθεσμο βίωμά του οδηγεί σε τεράστιες αλλαγές στη χημεία του εγκεφάλου, οι οποίες συνεπάγονται με κάποιες βαθιές αλλαγές στη συνειδητότητα. Υπάρχουν διάφοροι τρόποι για να καταπολεμήσουμε την εισβολή της φωτορύπανσης τις ευαίσθητες ώρες της νύχτας. Καλό είναι να αποφεύγουμε να δουλεύουμε μετά τη δύση του ηλίου, αν θέλουμε να αποφύγουμε τον καρκίνο. Δουλεύοντας εναντίον των κιρκαδιανών ρυθμών πρέπει να αποφευχθεί με κάθε κόστος. Επίσης, καλό είναι να αποφεύγουμε τη χρήση υπολογιστών, smartphones, ή των τάμπλετ λίγο πριν τον ύπνο, καθώς αυτές οι συσκευές σίγουρα προσβάλλουν την παραγωγή μελατονίνης. Εξάλειψε κάθε πηγή ηλεκτρικού φωτισμού από το δωμάτιο στο οποίο θα κοιμηθείς, άσχετο το πόσο πενιχρό μπορεί να είναι αυτό. Αν ζεις σε μια περιοχή με έντονη φωτορύπανση, που διεισδύει από το παράθυρο καλό είναι να κλείνεις τα παντζούρια ή έστω να φοράς στη διάρκεια του ύπνου ειδική μάσκα για τα μάτια. Κατά το δειλινό, το φυσικό φως μιας φωτιάς και ιδίως των κεριών είναι πολύ πιο καταπραϋντικό για τον εγκέφαλο καθώς δεν καταστέλλουν την παραγωγή μελατονίνης όσο τα τεχνητά φώτα. Καλό είναι να αποφεύγουμε να ανάβουμε το φως το βράδυ, εκτός κι αν είναι απολύτως απαραίτητο. Φωτισμός χαμηλών βατ ή στο φάσμα του πορτοκαλί και του κόκκινου είναι πολύ καλύτερος για τη μελατονίνη και θα ήταν καλή ιδέα να αντικαταστήσουμε πλήρως τις λάμπες με τέτοιο χρώμα πορτατίφ. Υπάρχει ένα δωρεάν πρόγραμμα στο Διαδίκτυο που ονομάζεται f.lux το οποίο έχει δημιουργηθεί για να προσαρμόζει την οθόνη του υπολογιστή σύμφωνα με την ώρα, αυτομάτως και εξαρτώμενο τη γεωγραφική ζωή που κατοικείς. Δεδομένου ότι το λευκό φως των υπολογιστών είναι το πιο επιβλαβές για την παραγωγή της μελατονίνης, αξίζει κανείς να το κατεβάσει. Η φωτορύπανση επηρεάζει εμάς και τα άλλα είδη σε όλο τον κόσμο. Μας εμποδίζει να δούμε τα αστέρια και τον γαλαξία και μας αποκόπτει τρόπον τινά από το Σύμπαν. Πρέπει να αποκτήσουμε συνείδηση αυτής της μόλυνσης και να λάβουμε ατομικά και συλλογικά τα απαραίτητα μέτρα. Η μείωση της μελατονίνης από τη Βιομηχανική Επανάσταση και ύστερα είναι ίσως η μεγαλύτερη αιτία της αυξανόμενης καρκινογένεσης τους τελευταίους δύο αιώνες. Πρέπει να διαφυλάξουμε το ισχυρότερο αντιοξειδωτικό του οργανισμού και πιθανόν μια από τις πιο σημαντικές γέφυρες προς τον άλλον κόσμο. Μόνο βιώνοντας το σκοτάδι επαρκώς θα μπορέσουμε να λάμψουμε στο αληθινό μας φως…